Uzm. Ecz. Fatih KARATAŞ yazdı…
Fitoterapi ve bitkisel ilaçlar konusunda OTC News okurlarına bazı bilgiler vermeye çalışacağım. İlk yazımda size özellikle sonbahar döneminde revaçta olan bağışıklık sistem destekleyicilerinden bahsetmek istiyorum. Mevsim değişikliklerine vücudumuzun uyum sağlamasını ve bu dönemlerde oluşabilecek olası hastalıkların engellenmesinde immünostimülanlara ihtiyaç duyulmaktadır. Bazı kronik hastalıklar ve tedavi rejimlerinde immünosupresyon sonucu immünostimulanlara gereksinim artar. İmmünosupresyona sebep olan hallere baktığımızda; bakteri, virüs enfeksiyonları, malnutrisyon, kanser, pestisitler, yaşlanma, alerjenler, kemoterapi/radyoterapi, stres olarak ele alınabilir. Fitoterapide en çok bilinen immünostimulan bitkileri şöyle sıralayabiliriz. Echinacea, pelargonium sidoides, tıbbi mayalar, sambucus nigra. Bu bitkilerin piyasada ürünleri mevcut olduğundan ve erişim sıkıntısı olmadığından bu ürünleri detaylı değerlendirerek size pratik bilgiler aktarmak istiyorum.
İlk olarak Echinacea bitkisi ile başlamak istiyorum. Echinacea türleri özellikle üst solunum yolları enfeksiyonlarında vücut direncini arttırmak amacıyla kullanılırlar. Fitoterapide Echinacea pallida kökleri (kafeik ac. Türleri, alkilamitler, polienleruçucu yağ ve poliholozitleri içerir), E.purpurea herba özsuyu (suda çözünen poliholozitler, uçucu yağ, kafeik ve ferulik ac türevleri, alkamitler içerir), E.angustifolia kökleri (uçucu yağ, kafeik ac., polienler ve alkamitler içerir) kullanılır. Genellikle eczanelerimizde E. Purpurea ve E angustifolia ekstreleri kaynaklı preparatlar bulunmaktadır. E. Purpurea için standardizasyon şikorik ac. Üzerinden yapılır. E. Angustifolia için ise ekinakozitler üzerinden yapılır. Eczanenizde bulunan bu tip preparatların standardize ekstrelerden ve mümkünse yukarıda bahsettiğim bileşikler baz alınarak yapıldığını kontrol etmenizi öneririm. Kullanım alanları ve etkilerine göz atacak olursak; soğuk algınlığı, sık tekrarlayan enfeksiyonlara karşı bağışıklık sağlanmasında, öksürük, bronşit, üriner sistem enfeksiyonları, yanık ve yaralanmalar sayılabilir. İmmünostimulan etkide alkilamidler ve poliholozitler aktif sorumludur. Alkilamidler makrofajları, poliholozitler ise T lenfositleri stimüle eder. Kullanım miktarı ve dozuna ilişkin bilgiler. Taze bitkiden presle elde edilen su erişkinlerde 8-9 ml kullanılabilir. Sıvı ekstreleri de yine günlük 3-9 ml kullanılabilir. Piyasada 200-350 mg formlarda bitki ekstresi içeren kapsülleri de mevcuttur. Bu formlarda özellikle standardize ekstre kullanıldığı kontrol edilip günlük 1-3 tb kullanılması önerilebilir. Özellikle sıvı formdaki ürünlerin daha etkili olduğunu söyleyebilirim. Özellikle otoimmün (MS, AIDS vs) hastalıklarda kesinlikle önerilmemelidir. Hamilelerde ve emziren annelerde kullanımı da önerilmemelidir. Tedavi süresi 2 ayı geçmemelidir ve özellikle daha uzun sürelerde kullanım gerektiğinde 2 ay sonrasında en az 15 gün ara verilip sonra bir kür daha uygulanmalıdır. Kullanım sonrası en sık görülen yan etkiler GIS rahatsızlıkları ve deri döküntüleridir. İlaç etkileşimlerine geldiğimizde özellikle varfarin (coumadin), klopidogrel (plavix), NSAİ (özellikle ibuprofen ve naproksen) ile birlikte kullanımı kanama riskini arttırabilir.
Bu nedenle ekinezya kullanımı önerilecekse özellikle bu ilaçların kullanımı sorgulanmalıdır. Bir diğer tavsiyemde ekinezya içeren ve 3 ten fazla fitosötik içeren kombine ürünlerin geçimsizlik açısından değerlendirilerek mümkün olduğunca tercih edilmemesidir. İkinci bitkimiz pelargonium sidoides Avrupa ilaç ajansı tarafından soğuk algınlığının semptomatik tedavisinde kullanımı onaylanmıştır. İçeriğinde kumarinler, fenolik maddeler ve proantosiyanidin türevi bileşikler bulunmaktadır. Bağışıklık sistemini nonspesifik olarak uyarır, antioksidan etkisi de mevcuttur. Bitkinin kök sıvı ekstresi tedavide kullanılır.6 yaş altı hastalarda günde 3 kez 10 damla, 6-12 yaş arası hastalarda günde 3 kez 20 damla, 12 yaş üstü hastalarda günde 3 kez 30 damla kullanılmalıdır. Tablet formu için 6 yaşın altında kullanılmasının sakıncalı olduğu belirtilmelidir. İyileşme gerçekleşse bile birkaç gün daha tedaviye devam edilmesi öneriliyor. Tedavi süresi 3 haftayı geçmemelidir. Kanama eğilimini arttıran ilaçlarla beraber kullanılması önerilmez ayrıca karaciğer ve böbrek yetmezliği olan hastalarda kullanımı önerilmez. Üçüncü olarak tıbbi mayalar alman komisyon e raporunda anoreksi, çıban, akne tedavisine yardımcı olarak kullanılması önerilmektedir. Özellikle 1.3-1.6 beta glukanlar saccharomyces cerevisiae hücre duvarından elde edilen polisakkarit lif yapısında doğal bir madde olup makrofajlar üzerinden bağışıklık sistemini stimüle eder. Beta glukanlar FDA tarafından GRAS kategorisinde sınıflandırılmıştır. Bu kategori güvenli ürünleri kapsamaktadır. 1.3 beta glukanların aç karna alınması önerilmelidir. Özellikle mikronize formların 10 mg’lık dozu 100mg normal beta glukan formuna eşdeğerdir. Özellikle 400 mg dozda alınması tedavi edici etkisini sağlar. 1.4 beta glukanların immün sistemde etkili değildir. Suda çözünmeyen formları etkilidir. Bu sebeple 1.3 ve 1.6 beta glukanlar en etkili formlardır. Özellikle tedavilerine beta glukan eklenen radyoterapi ve veya kemoterapi hastalarında oral mukozit görülme sıklığını azaltır. C vitamini ile alınması emilimini arttırdığından beraber alınması önerilir. Ayrıca shiitake mantarı 1.3-1.6 beta glukan içerir ayrıca interferon ve interlökin yapımını arttırır. Reishi mantarı 1.3 beta glukan içerir adaptojen, antioksidan ve antitümör etkilidir. Reishi mantarının ekstre içeren formları etkilidir. Bu tip mantarların çay formları etkili değildir. Maitake mantarının etkili bileşiği 1.3 beta glukandır ve poliholozit fraksiyonu immün sistemi stimüle eder. Son olarak sambucus nigra bitkisinden bahsetmek istiyorum. Bitkinin kurutulmuş çiçekleri tedavide kullanılır. İçeriğinde flavonoidler, kafeik ac.türevleri, triterpenler, müsilaj ve tanen bulunur. Kuru drogdaki kersitrozid miktarı üzerinden standardizasyon yapılır. Bu oranının % 0.8’in altında olmaması gerekir. Bilinen bir ilaç etkileşimi ve kontrendikasyonu yoktur. Soğuk algınlığı ve gripte günlük 10-15 gram drog, 1,5- 3 g sıvı ekstre, 2,5-7,5 gram tentür verilmesi gerekir. İnfüzyon (çay) formunda günde 3-5 kez 5 gram drog ile hazırlanabilir. Elimden geldiğinde fitoterapide kullanılan önemli immünostimülanları sizlerle paylaşmaya çalıştım.
