ÇUKUROVA’DAN DÜNYA’YA BÜYÜK MİRAS ANAVARZA – DİOSKORİDES
(Adana-Kozan-Anavarza)
Dioskorides Pedanius büyük bir doktor ve eczacı olarak doğduğu Anadolu ve tabi ki Anavarza, zengin kültürel mirasımızın dünyaya bir armağandır.”
OTC NEWS’deki köşemde bu sayıyla birlikte, kendi memleketim olan Adana-Kozan’ın Dünya’ya kazandırılması gereken tarihi zenginliği, Anavarza ve bu topraklarda yaşayan Dioskorides için yapmaya başladığımız ulusal ve uluslararası düzeydeki çalışmaları konu alan bir yazı dizi hazırlıyorum. Yerel yönetim ve çok değerli akademisyenlerimiz ile yapacağımız çalışmaları köşemde kaleme alacağım. Adana Kozan Kent Konseyi Kültür, Turizm, Sanat ve Tarih Araştırma Grubu ve Anavarza Antik Kentini Koruma ve Tanıtma Derneği ile birlikte yaptığımız tüm çalışmaları paylaşacağım.
Çukurova hakkında,
Çukurova, 35-38 Kuzey enlemleri ile 34- 46 doğu boylamları arasında yer alan Akdeniz Bölgesi’nde ve Adana iline bağlı verimli toprakların olduğu kısımdır. Orta Anadolu’yu Çukurova’dan ayıran Toros Dağları ile çevrilmiş, bitki türlerinden yana kendine özgü zenginliği olan bir yöredir.
Anavarza hakkında,
Adana İl’inin Kozan İlçesine bağlı Dilekkaya Köyü’nde, adını verdiği Anavarza Dağı’nın eteklerinde bulunan bölgedir. Bölge, 2 bin yıl öncesine kadar uzanan tarihi eserleri, günümüze kadar getirmiştir. Bölge Romalıların doğuya düzenlediği seferler sonucu jeopolitik konumundan dolayı büyük önem kazanmıştır. İ.Ö.1.Yüzyıla ait Anavarza Antik Kenti 1143 dönüm araziye kurulu Kuzey-Güney ve Doğu-Batı yönünde sütunlu caddeler ve mahaller bulunan büyük bir yaşam alanı olarak tarihte yerini almıştır.
Anavarza Antik Kenti Güney kısmında halk dilinde “Alakapı” ana giriş kapısı, esasında Roma Devri Zafer Takı yapısı olan bir kapı bulunmaktadır. Bu kapı anıt olarak gösterilebilecek güzel bir şehir giriş kapısı örneğidir. Ayrıca kapı ile ilgili Çukurova Üniversitesi (ÇÜ) Fen Edebiyat Fakültesi Klasik Arkeoloji Anabilim Dalı Başkanı Yrd. Doç. Dr. Fatih Gülşen Hocamızın açıklamaları şöyle: ‘’Efes’te veya Bergama’da ne de Roma İmparatorluğunun merkezi olan İtalya’da böylesine görkemli ve anıtsal bir kent kapısına rastlanmamıştır. 10 metre yüksekliğindeki Anavarza Kapısı bu özelliği ile dünyadaki en anıtsal ve görkemli zafer takıdır. Bu kapıdan girdikten sonra 34 metre genişliğinde ve ilk belirlemelere göre 2 bin 700 metre uzunluğundaki dünyanın ilk duble yolu ortaya çıkartılmıştır. Antik dönemde böyle bir caddenin başka bir örneği bulunmuyor. Ayrıca bu yolların kenarlarında her 2.15 metrede bir olmak üzere toplam iki bin 500 civarında sütun bulunuyor.’’ Hocamız ala kapının sonrasında, Anavarza Şehri’nin girişinden sonrası için açıklamalarına şöyle devam etmiştir: ‘’Bu kapıdan girdikten sonra 34 metre genişliğinde ve ilk belirlemelere göre 2 bin 700 metre uzunluğundaki dünyanın ilk duble yolu ortaya çıkartıldı. Antik dönemde böyle bir caddenin başka bir örneği bulunmuyor. Ayrıca bu yolların kenarlarında her 2.15 metrede bir olmak üzere toplam iki bin 500 civarında sütun bulunuyor. Temizlik çalışmaları sırasında bu caddeyi diklemesine kesen iki ayrı sütunlu cadde daha ortaya çıkarıldı. Caddelerin tamamında yaklaşık 5 bin civarında sütun bulunuyor. Bugün Ortadoğu ve Avrupa’daki en büyük antik kentlerde bile birkaç yüz sütun bulunurken ve bu bir zenginlik sayılırken, Anavarza’da 5 bin civarında sütun olduğunu görüyoruz. Buradan bir kez daha anlıyoruz ki Anavarza zannedilenden çok daha büyük ve zengin bir antik kent. Anavarza Kozan başta olmak üzere Adana’nın ve tüm Türkiye’nin geçmişi değil geleceği olacaktır. Anavarza’yı kazmak ve ortaya çıkarmak yeterli değil onu el birliği ile korumamız gerekiyor.”
Anavarza adını hemen yanı başında bulunan kaya kütlesi ve üzerinde yer alan Anavarza Kalesinden alır. Bu yüzden Zirvedeki Başkent adı ile de anılmaktadır. Çukurova’nın ortasında bir ada gibi yükselen bu kaya kütlesinin uzunluğu 4.5 km, denizden yüksekliği 226 metredir. Sumbas çayı (Arasibelos) bu kaya kütlesinin doğu ve güneydoğusundan geçerek Ceyhan Nehri’ne (Pyramos) dökülür. Çayın sürüklediği alüvyonlardan ötürü çevre toprakları çok verimlidir.
Dioskorides hakkında,
Çukurova yöresinde bulunan Anavarza’da yetişmiştir. Dioskorides, İskenderiye ve Atina’da tıp öğrenimi yaptıktan sonra Neron (M.S.. 54-68) ve Vespasin (M.S.69-79) ordularında hekim olarak bulunmuş ve bu ordular ile Doğu ülkelerini ve Anadolu’yu gezmiştir. Bilhassa tıbbi bitkiler ile ilgilenmiştir. Grekçe olarak yazdığı “Kitab-al Haşayiş” Latince’ye “Materia Medica” ismiyle çevrilmiştir.
Materia Medica 1500 yıl kadar tedavi alanında, tedavi kitapları yazarlarınca ana kaynak olarak kullanılmıştır. Bu eser 5 kitaptan ibaret olup içindeki bitkilerden oluşturulan drogların gruplandırılması sağlanmıştır. Eserde 500 kadar tıbbi bitkinin tarifi verilmekte ve tedavi özellikleri anlatılmaktadır. Bu kitap Anadolu tıbbi bitkileri hakkında bilinen en eski ve en önemli kaynaktır.
Mesleğimiz ve dünya eczacılık tarihi açısından önemli bir isim olan Dioskorides ile ilgili geniş bilgileri daha sonraki sayılarda konu olarak işleyeceğim.
Anavarza Antik Kenti’nin içerisinde kazılarda mozaikler çıkarılmıştır. Bunların bir örneği M.S. IV. Yüz yıla ait olan, 3,40 x2,60 m’lik bir havuzda yer alan. İlgi çekici ve renk ahengi yanı sıra işçiliği ile dikkatleri çeken moziktir. Bu mozaikte saçları omuzlarına dökülen bir erkek motifinin iki yanında boynuzlu bir deniz ejderi işlenmiştir. Kompozisyonun iki yanında ise birer Eros “Cuption” yerleştirilmiştir.
Çok değerli hocam Prof.Dr. Afife Mat’ın, söylediği gibi: “Türkiye, doğunun buluşma noktası ve batının zengin tıbbı ilaç mirasına sahip olan önemli bir noktasıdır. Dioscorides Pedanius büyük bir doktor ve eczacı olarak doğduğu Anadolu ve tabi ki Anavarza, zengin kültürel mirasımızın dünyaya bir armağandır.”
Dünya Eczacılık Tarihi açısından çok önemli bir isim olan eczacı ve hekim Dioskorides’i yetiştiren bu topraklarda, eczacılık mesleğini icra ederek sağlık hizmeti veren bir eczacı olarak, Anavarza’mızın tarihinden gelen mirasını tüm dünyaya mal edilmesini sağlayacak projeleri gerçekleştirebilme hedefi ile çalışmaya devam edeceğim.
*Yeni yılın size sağlık, mutluluk ve huzur getirmesi dileklerimle
*Kooperatifçilik anlamında ülkemize eczacılık camiası adına büyük hizmetler vermiş olan Sayın Ecz. Nur Işık Boyacıgiller’in vefatının 16.yıl dönümünde, saygı ve sevgi ile anıyorum.
Kaynaklar:
Baytop,C. Mat,A. (2011). Türk Eczacılık Tarihi. İstanbul: Çantay
Kozan Sevdası Dergisi – Tarih, Kültür, Sanat,Eğitim ve Edebiyat Dergisi Sayı:20, 18,14,15
http://eczacilik.istanbul.edu.tr/
http://www.42ichp.org/
Kozan Belediyesi, http://www.kozan.bel.tr/
http://www.kulturvarliklari.gov.tr/
http://arkeolojihaber.net/tag/anavarza-antik-kenti/
