Ecz. Ayşegül BİRLİK YAZDI…
Milli atlet Aslı Çakır Alptekin 2012 Londra Olimpiyatları’nda kazandığı altın madalyayı dopingli çıkması sonucu kaybeder. Uluslararası kayıtlara geçen savunması şöyledir; “Yarışmaya gitmeden bir ay önce antrenörüm beni eczaneye götürerek bir iğne yaptırdı, iğnenin ne olduğunu sorduğumda; antrenörüm vitamin olduğunu söyledi ve yapılan iğneyi kimseye söylememem için uyardı. Ayrıca biyolojik pasaportun ne olduğunu, nasıl tespit edildiğini bilmiyordum ve başıma gelince öğrendim” (1)
Doping Türkiye’de bize sadece bir eczane kadar uzaklıkta. Dünya Dopingle Mücadele Ajansı (WADA) istatistiklerine göre tüm sporlar, dopingli çıkma ortalamasının %1.05 iken ülkemizde doping oranının %14’ü bulması, doping için kullanılan ilaçlara erişimin kolaylığını ispatlamıştır.
Sporda Doping Sorununu Araştırma Komisyonu çalışmalarıyla kamu kurumlarından, Türkiye Milli Olimpiyat Komitesinden, Dopingle Mücadele Komisyonundan, akademisyenlerden, federasyon başkanları ve temsilcilerinden, spor hukukçularından, medya temsilcilerinden, spor hekimlerinden, millî takım antrenörleri ve sporcularından, sivil toplum kuruluşlarından ve konuyla ilgili uzmanlardan yazılı ve sözlü bilgi alınmıştır. Komisyon toplantıları sırasında görüşlerine başvurulan kişilerin komisyon üyelerini hayretlere düşüren ifadeleri olmuştur. Örneğin; Millî Futbolcu Hasan Şaş, yedekte olduğu maç sırasında, bir sonraki maça daha sağlam çıkabilmek için kulüp doktorundan ilaç istediğini, Kulüp doktorunun da tedavi amaçlı ilaç verdiğini, ancak verilen ilacın doping maddesi içermesi nedeniyle dopingli çıktığını, Millî Halterci Halil Mutlu, yönetimde bulunan iki As Başkan ve kendisini çalıştıran üç antrenörün yasaklı ilacı kullandığından haberleri olduğunu, ama maalesef kendisinin haberinin olmadığını ifade etmiştir. (1)
Resmi tutanaklara geçen bu itiraflar ülke prestijimiz açısından gerçekten kaygı verici ve üzücü boyuttadır. Komisyon raporladığı önlemler içinde “Eczanelerden yasaklı madde içeren ürünlerin reçetesiz bir şekilde kolayca temin edilebilmesinin önlenmesi” maddesini de kaydetmiştir.
Olimpiyat şampiyonu İtalyan yürüyüşçü Alex Schwazer, Londra Olimpiyatları öncesinde dopingli çıkınca bir basın toplantısı düzenleyerek Eylül 2011’de Antalya’ya gidip bin 500 euro ödeyerek bir eczaneden EPO aldığını söylemişti.
Sporcular doping etkili maddeleri doktorları, karaborsadan ve ya içinde olduğu çevreden de temin edebiliyorlar. Yasaklı maddeler konusunda reçete yetkisi bulunan doktorların bu konuda bilgilendirilmesi de en az eczanelerden reçeteli satış kontrolü yapılması kadar önemlidir.
Serbest eczacılar farmakolojik bilgileriyle yasaklı madde listelerini öğrenerek, doping prosedürlerine hakim olarak sporculara bu konuda danışmanlık yapabilmelidirler. Spor Eczacılığı tüm dünyada gelişim gösteren ve özellikle sporcu bilgilendirme, eğitim, koruma, uyarı ve tavsiyelerle temiz spor anlayışına katkıda bulunan bilimsel bir alandır. Suistimal edilen anabolizan steroidler başta diğer doping etkili maddelerin zararlarını sporcu danışanına aktarması spor eczacılarının görevidir.
Bilinmeden sporcular tarafından kullanılan ilaçlarda yasaklı madde varlığının kontrol ve bilgilendirmesi de, masum görülen gıda takviyesi, vitamin gibi sporcuların çok tercih ettiği ürünlerin de yasaklı madde yönünden içerik kontrolü eczacıların çalışma alanlarıdır.
2000 Sydney Olimpiyatları’nda takım doktorunun güncel bir soğuk algınlığı ilacı verdiği sporcunun test pozitif olarak dopingli çıkması bu konudaki örneklerden biridir.
En bilinen Sudafed ve bazı soğuk algınlığı ilaçlarda bulunan Pseudoefedrin yarışma sırasında kullanımı yasak olan bir maddedir. Bu yüzden sporcu madalyasını kaybetmiş, takım doktoru bu önemli detayı atlamıştı. Eczacılar bu detaya dikkat ederek diğer soğuk algınlığı ajanlarına yönlendirme yapmalıdırlar. Fenilefrin HCL veya Klorfeniramin maleat içerikli ilaç maddeleri yasaklı olmadığından sporcular güvenle kullanabilir. Önemli bir diğer konu gıda takviyeleri ve bitkisel ürünlerde etikette yazan/yazmayan içeriklerin de doping sayılabileceği konusudur. DMAE (dimetilaminoetanol), DMBA (Dimethybutylamine) ve SARM (ostarin) takviyelerde çok kullanılan, natürel sayılan dikkat edilmesi gereken yasaklı maddelerdir. İnsan sağlığı için tehlikelidir. Bunlardan en son DMBA, yeni WADA 2018 güncellenen listede yasaklı maddeler arasına dahil edilmiştir.
Kaynaklar:
MECLİS ARAŞTIRMASI KOMİSYONU RAPORU Nisan 2014/donem24/yil01/ss674
Drug Use in Sports: A Veritable Arena for Pharmacists , Volume 44, Issue 4, Page 501 Peter J. Ambrose
Educational Opportunities and Anti – Doping Roles and Responsibilities for Pharmacists , Peter J. Ambrose , 131st Annual Meeting of the Pharmaceutical Society of Japan, Symposia 36
